12. Het begin van de wereldeconomie en de wetenschappelijke revolutie (Kenmerk 25 en 26)

Gegeven door:

Rick Ouwehand

Beschrijving Begrippen Examenvragen

We bespreken op deze pagina over geschiedenis het tweede onderwerp van het zesde tijdvak: het begin van de wereldeconomie en de wetenschappelijke revolutie. We gaan eerst even terug naar het begin van de wereldwijde handelscontacten, de opkomst van het handelskapitalisme en een wereldeconomie. Ook hebben we het over de periode die gekenmerkt wordt door vele wiskundige- en natuurkundige doorbraken en sterrenkunde.

Mercantilisme

Een economische stroming die in de 17e eeuw is ontstaan. Bij deze stroming werd de internationale handel als grootste bron van welvaart gezien. Het streven was om meer te exporteren dan te importere

VOC

De Verenigde Oost-Indische Compagnie werd in 1602 opgericht door de Staten Generaal. Het was een handelsbedrijf dat over zee handel dreef en vooral aanwezig was in de Aziatische regio.

Empirisme

Een opvatting binnen de kennistheorie die stelt dat zintuiglijke waarneming de enige bron van alle kennis is.

Copernicus

Een wiskundige, arts, jurist en sterrenkundige, die bekend geworden is door zijn ideeën over de structuur van het zonnestelsel.

Heliocentrisch

De zon als middelpunt.

Geocentrisch

De aarde als middelpunt.

Wereldeconomie

Het geheel van productie en handel tussen alle landen van de wereld.

EIC

Afkorting van East India Company. Wordt vaak aangeduid als Britse Oost-Indische Compagnie. De EIC werd in 1600 opgericht en was een van de machtigste commerciële ondernemingen uit die tijd.

Handelskapitalisme

Een economisch systeem dat voorafging aan de industriële kapitalisme. Bij dit systeem maakten koplui dankzij hun kapitaal grote winsten in de internationale handel en konden zij hun kapitaal verder vergroten.

Vroedschap

Het bestuurscollege van een stad in de westelijke provincies van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Dit bestuur bestond uit 17 tot 40 leden.

Val van Antwerpen

De Spaanse commandant Alexander Farnese nam op 27 augustus 1585 de stad Antwerpen over van de Antwerpse burgemeester Filips van Marnix van Sint-Aldegonde. De val van Antwerpen wordt vaak gezien als de oorzaak van de opkomst van Amsterdam als belangrijke handelsstad.

Moedernegotie

De handel die door kooplieden uit Amsterdam gedreven werd met landen rond de Oostzee. Dit vormde voor de voornaamste bron van welvaart in Amsterdam.

Gouden Eeuw

Een term die verwijst naar de periode in de Nederlandse geschiedenis waarin er een grote bloei plaatsvond in economisch, cultureel en politiek opzicht.

Absolutisme

Een politieke stroming waarbij het staatshoofd alle macht in handen heeft en niet gebonden is aan wetten.

Hugenoten

Een benaming voor Franse calvinisten.

Regenten

Een term die gebruikt wordt om de bestuurders van Nederlandse steden in de 17e en 18e eeuw aan te duiden.

WIC

Afkorting van West-Indische Compagnie. De WIC bezat het staatsmonopolie op de handel en scheepvaart tussen West-Afrika en Amerika.

Verlichting

Een stroming die ontstond in de 18e eeuw, waar vrij en kritisch denken centraal stond en dit als uitgangspunt genomen werd.

Slavenhandel

De handel in mensen om daarmee financieel voordeel te behalen.

Staten Generaal

Een statenbond van zeven gewesten, wat de hoogste bestuurlijke instelling werd.

Gebruik bron 1.

ln de eerste jaren na oprichting van de VOC blijven de inkomsten ver achter bij de kosten. De Staten-Generaal ondersteunen de VOC met geld om deze verliezen te dekken.

Ontleen aan de bron:

twee oorzaken voor de hoge kosten die de VOC in de eerste jaren maakt en;

de politiek-militaire reden voor de Staten-Generaal om deze kosten toch te dekken.

Bron 1:

ln 1606 onderhandelt VOC-admiraal Cornelis Matelieff met een afgevaardigde van de sultan (koning) van Johor (in het huidige Maleisië) over een stuk grond om een handelspost te vestigen. In het reisverslag schrijft de secretaris van Matelieff:

Hierop brachten ze enige eisen in. Ten eerste dat het hoofd van de nieuwe handelspost verplicht zou zijn om de sultan, als hij dat verzocht, driehonderd, vierhonderd tot duizend realen(1) te lenen. (...) Ten tweede, dat de Staten-Generaal hem zouden helpen tegen al zijn vijanden, zonder uitzondering, zowel offensief als defensief. (...) Als wij aan zijn eisen tegemoet kwamen, wilde hij ons een stuk grond van 60 meter geven. (...) De admiraal antwoordde dat (...) als de Hollanders in zijn land hun handel kwamen drijven dan zouden er wel dagen zijn dat de koning voor zijn aandeel duizend realen winst zou krijgen. Daarom (...) was hij wel bereid de koning uit zijn eigen zak duizend realen te schenken en die in Holland voor zijne majesteit uit te geven aan geweren, zwaarden en andere dingen die hij nodig had. (...)

Op de tweede eis antwoordde de admiraal dat de Staten-Generaal niet van plan waren iemand zonder reden te bevechten (...) en wel een defensieve oorlog voor hem wilden aangaan maar geen offensieve. De Staten-Generaal wilden alleen een offensieve oorlog voeren tegen de Portugezen die reeds hun verklaarde vijanden waren. (...) De admiraal toonde zich echter wel zeer verbaasd dat de koning hem een stuk grond van slechts BU meter wilde afstaan. Als de Nederlanders daar hun stapelplaats zouden hebben, hadden zij wel zes keer meer grond nodig. De admiraal wilde (...) zoveel grond als hij nodig had zonder paal of perk, want hoe groter de handelspost werd, hoe groter de handel zou zijn, en bovendien was het land daar toch niets waard. (...) De admiraal zei tegen de sultan dat (...) het ons er niet om ging iemands land in te nemen, maar alleen om het handeldrijven.

Noot 1: De reaal is een munt.

11. Streven naar absolute macht (Kenmerk 23&24)

12. Het begin van de wereldeconomie en de wetenschappelijke revolutie (Kenmerk 25 en 26)

Het ontstaan van de wereldeconomie

De wereldeconomie is ontstaan tussen 1600 en 1700 en kwam op door de vele ontdekkingsreizen die gemaakt werden, voornamelijk over zee. Er kwamen handelsroutes tussen alle continenten en er werden veel contacten gelegd. Er werd in deze tijd veel geld verdiend in Europa.

Handelsmonopolie

Hoewel het economisch eerst heel goed ging, liep de winst in de Republiek der Nederlanden later terug vanwege de enorme concurrentie. Er ontstonden namelijk meerdere compagnieën, die hun prijzen steeds verlaagden om zo de concurrentie voor te blijven. Dit leidde tot dalende winsten, waardoor de Staten-Generaal in 1602 besloot om in te grijpen. Ze gaven de Verenigde Oost-Indische Compagnie (de VOC) een handelsmonopolie. Dit wil zeggen dat zij als enige partij uit de Nederlanden mocht handelen met Azië. Ook kreeg de VOC toestemming voor het sluiten van verdragen met de inheemse bevolking en mocht het oorlog voeren als dat nodig was. De VOC had een grote concurrent: de Engelse EIC.

Negentien jaar later werd de WIC opgericht. Dit staat voor de West-Indische Compagnie. De WIC was voornamelijk bezig met kaapvaart en de handel met Afrika en Amerika, terwijl de VOC zich bezighield met specerijenhandel uit Indië. De WIC kreeg net als de VOC een staatsmonopolie.

Driehoekshandel

De WIC is voornamelijk bekend vanwege zijn driehoekshandel met Europa, Afrika en Amerika. Ze vertrokken uit Europa met producten die in Afrika verhandeld werden voor tot slaaf gemaakte mensen, goud en ivoor. De slaven werden vervoerd naar Suriname, waar weer plantage-producten gekocht werden. Dit ging weer terug naar de republiek. Voor kooplieden was dit een goede periode, waarin het handelskapitalisme opkwam. In de Republiek was er welvaart, waardoor de focus kwam te liggen op het verbouwen van handelsgewassen en landbouw.

De wetenschappelijke revolutie

De wetenschap bestond in de zeventiende eeuw uit redeneren, waarnemen en experimenteren. Er kwamen veel doorbraken in de sterrenkunde, natuurkunde en wiskunde. De wetenschap werd gestimuleerd door het uitbrengen van tijdschriften en de oprichting van academies.

Copernicus

Een van de wetenschappelijke doorbraken kunnen we toeschrijven aan Copernicus. Hij was de eerste wetenschapper die ontdekte dat niet de aarde, maar de zon het middelpunt van het heelal was. Hij publiceerde zijn theorie in 1543, maar het werd toen nog niet geloofd of erkend. Later werkten Johannes Kepler en Galileo Galilei verder aan zijn theorie. Dankzij het gebruik van telescopen kon de theorie van Copernicus in de 17e eeuw bewezen worden, waarna het werd geaccepteerd als de waarheid. De Rooms-katholieke kerk wilde het echter niet accepteren en hield van aan het idee dat de aarde het middelpunt was.

Verlicht denken

Met het bewijs en de acceptatie van de theorie van Copernicus begon de wetenschappelijke revolutie. Het absolute hoogtepunt van deze tijd was de ontdekking van zwaartekracht, door Isaac Newton in 1687. Hierdoor keek men met een andere blik naar de mens en de wereld. Je kunt de wetenschappelijke revolutie daardoor zien als het begin van het verlichte denken. Er werd nu gedacht dat de mens alles met zijn verstand kon doorgronden.

Er kwam een nieuwe stroming in de wetenschap: het empirisme. Dit hield in dat een stelling pas voor waar kon worden aangenomen als je het zelf had getoetst. Het empirisme hield dus in dat iets waar was als je het zelf zintuiglijk waar kon nemen.