3. Demografische en politieke kenmerken

Brazilië: Demografische en politieke kenmerken

Demografische kenmerken

Demografie betekent letterlijk beschrijving van de bevolking. Demos is het oud-Griekse woord voor volk. Je kent het van democratie, waarin het volk heerst. Als we een beeld willen krijgen van de bevolkingssamenstelling van Brazilië, van de demografie, dan kijken we naar begrippen als: 

-  Bevolkingsgroei en gezinsplanning

• Verstedelijking
• Bevolkingsdruk en bevolkingsdichtheid
• Emigratie en immigratie
• Cultuur en etniciteit

1. Bevolkingsgroei

Het aantal inwoners is de afgelopen 70 jaar waanzinnig gegroeid. Halverwege vorige eeuw, rond 1950, woonden er nog zo'n 50 miljoen mensen. Rond 1990 drie keer zo veel, namelijk 150 miljoen. Nu zijn dat er al vier keer zo veel: bijna 210 miljoen inwoners. We onderscheiden hierin natuurlijke bevolkingsgroei en sociale bevolkingsgroei.

A  De natuurlijke groei ontstaat doordat er meer geboortes zijn dan sterfgevallen: het geboortecijfer is groter dan het sterftecijfer. In verhouding is het sterftecijfer in die tijd flink gedaald door de sterke verbeterde gezondheidszorg. Tegelijkertijd zijn vrouwen in Brazilië meer gaan werken, meer opleidingen gaan volgen en werden de anticonceptiemiddelen, ofwel voorbehoedsmiddelen toegankelijker, waardoor er sinds 1950 ook steeds meer aan gezinsplanning is gedaan. Ook dat verlaagde het geboortecijfer. Toch is er over de hele linie vooral sprake van natuurlijke groei. Hoe kan dat? Nou, het geboortecijfer is weliswaar óók gedaald, maar in verhouding dus minder dan het sterftecijfer. Anders was er geen natuurlijke groei.

B.  Of zou die groei komen door de sociale bevolkingsgroei? Want naast de natuurlijke groei onderscheiden we sociale bevolkingsgroei: groei door migratie. Die groei is er als meer mensen immigreren (het land binnenkomen) dan emigreren (het land uitgaan), een eenvoudige rekensom. Maar volgens de gegevens zijn er zeker de laatste jaren niet veel meer mensen vertrokken dan binnengekomen, in tegendeel.

2. Verstedelijking

De verstedelijkingsgraad van Brazilië is hoog. De meeste Brazilianen wonen in de sliert dichtbevolkte miljoenensteden aan de kust. Wel zien we de laatst jaren dat het verstedelijkingstempo of wel de snelheid waarmee de steden groeien afneemt. Nou ja, men gaat meer in kleinere steden in het binnenland wonen. Daar neemt het verstedelijkingstempo dus juist toe. 

De bevolking van Brazilië is dus heel ongelijk verspreid over het land. Veel aan de kust, weinig in het binnenland. De kustprovincies zijn economisch het best ontwikkeld en gemoderniseerd, wat de zogeheten bevolkingsdruk in de miljoenensteden Sao Paulo en Rio de Janeiro nog hoger maakt. Dat veroorzaakt verkeersproblemen, milieuverontreiniging en criminaliteit. Er zijn daar grote inkomensverschillen. Zeer arme en rijke wijken liggen vlak naast elkaar. Dat heeft het verschijnsel van de gated community doen ontstaan. Gate is poort. Gated communities zijn rijke buurten die zich hebben afgeschermd van de armen met hekken, muren en camerabewaking. Er is controle op wie er in en uitgaat, net als in de middeleeuwen met z'n de ommuurde steden.

De hogere sociale klassen wonen daar dus in de gated communities, terwijl de lagere klassen in de krottenwijken wonen. Braziliaanse woord daarvoor is favela. Men woont daar dicht op elkaar in krotten zonder schoon drinkwater of behoorlijke riolering, en als er elektriciteit is, zijn het meestal illegaal afgetapt leidingen. De criminaliteit en illegale drugshandel is er omvangrijk.

Pas aan het eind van vorige eeuw, nog geen 25 jaar geleden, is men in Brazilië begonnen met een economisch beleid dat de armoede vermindert. Ook dat heeft weer invloed op de eindelijk iets afnemende bevolkingsgroei. Het leidt tot kleinere gezinnen en dat leidt weer op den duur tot vergrijzing. Weer een ander probleem: De jongere generaties moeten dan een relatief grote groep ouderen in leven houden.

3. Cultuur en etniciteit

Cultuur, een ander woord voor beschaving, is het geheel aan gewoonten en (gedrags)regels, die de mensen in een bepaald omlijnd gebied gebruiken en afgesproken hebben om samen te kunnen leven zonder grote problemen. De cultuur van Brazilië is tamelijk westers georiënteerd - dat komt door hun oude banden met Portugal. Je ziet dat nog aan de architectuur. Het christendom, het katholicisme is er sterk. Meer dan 85% procent van de bevolking is officieel christelijk. Ook zijn er nog resten van de oorspronkelijke Indiaanse cultuur te vinden en van Afrikaanse cultuur. Ook naar Brazilië werden namelijk veel slaven gebracht, door Portugese en Nederlandse handelaren.

De Braziliaanse etniciteit is een mix van (oorspronkelijk) inheems-Indiaanse, Afrikaanse, Europese en Aziatische bevolkingsgroepen. De vermenging hiervan heet mestizering. Etniciteit is het idee (of perceptie) over de identiteit die een groep mensen zou hebben, ontleend aan gezamenlijke taal, godsdienst of andere cultuurelementen. Veel Brazilianen zijn van Portugese afkomst. Velen hebben ook een Italiaanse of Duitse afkomst. Er is een grote gemeenschap van Japanse en Chinese of Zuidoost-Aziatische afkomst. Van de oorspronkelijke inheemse bevolking zijn er nog maar zo'n 750.000 mensen. Ze wonen meestal in het Amazone-regenwoud. 

Politieke kenmerken

Tot de sociaal geografische kenmerken behoren ook de politieke kenmerken. Wat is het politieke systeem, ofwel: hoe wordt het land geleid? In historische vogelvlucht was dat zo:

1. Sinds de ontdekking in 1500 was Brazilië een kolonie, in bezit genomen door de Portugezen, eigendom van het Portugees Koninklijk Huis.
2. Dat duurde tot 1822. Brazilië werd onafhankelijk en kreeg een eigen koning.
3. In 1888 werd de koning afgezet, Brazilië werd een republiek, dus met een gekozen president aan het hoofd.
4. Dat duurde tot 1964. Er werd een militaire staatsgreep gepleegd. Er werd een Militaire dictatuur gevestigd. Politieke tegenstanders verdwenen spoorloos, werden waarschijnlijk vermoord, er was geen persvrijheid.
5. In de jaren van 1980 ontstond er een economische crisis. De militaire regering moest bezuinigen, bedrijven gingen failliet, er kwam grote werkloosheid en nog meer ontevredenheid. Het militaire regime besloot de bevolking meer inspraak te geven in de politiek. Democratisering heet dat. Men werd weer bij de politiek betrokken: bevolkingsparticipatie.

6. Uiteindelijk mochten de Brazilianen in 1985 weer zelf een president kiezen. En dat is nog steeds zo. In 2018 waren weer nieuwe presidentsverkiezingen, gewonnen door de extreem rechtse populist Bolsonaro. 

Hoewel er dus vrije verkiezingen plaatsvinden in Brazilië, het dus een democratie is, wordt het land eigenlijk sinds z'n onafhankelijkheid geplaagd door corruptie en bureaucratie. Corruptie is omkoping, bureaucratie is een organisatie waar het handhaven van ingewikkelde regels zelf belangrijker is geworden dan de mensen voor wie de organisatie bestemd was. Het hele land, het staatsapparaat, de ambtenaren, politie en leger; ze zijn doordrenkt van omkoperij - waar ook de bedrijven aan meedoen. Zij betalen ambtenaren of politie dan voor voorrechten. 

Elke presidentskandidaat belooft weer opnieuw het land te verlossen van de corruptie, maar als ze eenmaal aan de macht zijn, corrumperen zij en hun medewerkers zelf. Het lijkt een onuitroeibaar systeem dat in alle geledingen van Brazilië is doorgedrongen. Vaak wordt het niet eens meer bestraft, omdat corruptie zelfs in het juridisch systeem is doorgedrongen. Niet zo best. De nieuwe president Bolsonaro heeft ook weer veel ingrijpende maatregelen beloofd, maar of hij daarvoor genoeg greep kan krijgen op dit miljoenen land, is de grote vraag.