5. De Tweede Wereldoorlog (1939- 1945)

Op deze pagina vind je uitleg over de Tweede Wereldoorlog. Neem hierna vooral ook een kijkje op de pagina over Nederland in WO II.

Wat waren de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog?

De Tweede Wereldoorlog ontstond niet ineens. Achteraf gezien kunnen we een aantal oorzaken aanwijzen. Hieronder zie je de belangrijkste:

In Duitsland was een groot wrok ontstaan door wat er met de Vrede van Versailles aan hen was opgelegd. Vooral de gigantische herstelbetalingen voor wat ze in de Eerste Wereldoorlog hadden aangericht wekten woede op. Duitsland kon dit nooit betalen, en daardoor stortte hun economie in. Daar bovenop kwam vlak daarna nog eens de economische wereldcrisis, na de beurskrach van 1929. Ook moesten ze veel gebied afstaan, zoals het Rijnland en delen van Polen. Dit alles wakkerde het nationalisme verder aan, dat om revanche – wraak – riep. Dat zorgde ervoor dat extreme partijen zoals Hitler’s NSDAP - het nazisme - kon groeien.

Wat ging er vooraf aan de Tweede Wereldoorlog?

Als het goed is weet je dat tijdens het interbellum – de tijd tussen de twee wereldoorlogen – Oostenrijk al door Duitsland bezet werd. Duitsland beweerde dat Oostenrijk daarom gevraagd had. Deze annexatie – vijandelijke overname van een gebied - noemen we de Anschluss. Hitler kreeg in 1933 de macht in Duitsland en trok zich niets aan van de bepalingen van de Vrede van Versailles.

Na Oostenrijk heroverde hij het Rijnland en Tsjechoslowakije. Het lijkt nu misschien vreemd dat Frankrijk en Engeland niet reageerden, maar die waren wat oorlogsmoe geworden door WO I. In München werd begin 1939 door hen met Duitsland afgesproken dat het Deutches Reich de veroverde gebieden mocht houden, als het beloofde verder geen gebieden meer te bezetten. Maar ja, toen kenden ze Hitler nog niet. Op 1 september 1939 viel Duitsland Polen aan. Engeland en Frankrijk verklaarden daarop pas de oorlog aan Duitsland, en daarmee begon de Tweede Wereldoorlog.

Opmars van Duitsland

Hitler was gestopt met de herstelbetalingen en had in een paar jaar tijd een sterk leger kunnen opbouwen. Het voerde in 1940 een zogeheten Blitzkrieg uit: een verrassingsoverval. Min of meer onverwacht werden in korte tijd na Polen ook Denemarken, Noorwegen, België, Luxemburg, Frankrijk en Nederland overvallen en veroverd.

Ook de techniek van oorlogvoeren was sinds de Eerste Wereldoorlog sterk ontwikkeld. Snelle tanks en vliegtuigen speelden nu een grote rol, waardoor de te overbruggen afstanden korter leken. Er waren geen loopgraven meer, zoals in de Eerste Wereldoorlog. Nieuw in deze oorlog waren de bombardementen van steden. Daardoor vielen er miljoenen burgerslachtoffers.

Met Stalin's Rusland was er sinds '39 nog steeds een niet-aanvalsverdrag. Dit heette het ‘Molotov-Ribbentroppact’, genoemd naar de twee toenmalige ministers van buitenlandse zaken. Rusland deed dus nog niet mee.

Duitsland had ook Engeland snel willen bezetten, maar dat lukte niet. Er werden in 1940 felle zee- en luchtslagen gevoerd. De ‘Slag om Engeland’ heette dat. Met bommen en raketten probeerde men Londen te bereiken. Maar Engeland, onder leiding van Sir Winston Churchill, hield stand. Engeland werd gesteund door de officieel neutrale Verenigde Staten van president Franklin Roosevelt. Zij bevoorraden Engeland met voedsel en wapens.

Asmogendheden en geallieerden

In het begin van de Tweede Wereldoorlog waren er twee bondgenootschappen. Aan de ene kant had je de asmogendheden, bestaande uit Duitsland, Italië, het zeer anti-Amerikaanse Japan, Hongarije en Roemenië. Aan de andere kant had je de geallieerden. Daarbij waren in het begin alleen Frankrijk en Engeland aangesloten, maar later (in 1941) volgden Amerika en de Sovjet Unie. De Eerste Wereldoorlog vond nog voornamelijk in Europa plaats, maar WO II was een échte wereldoorlog.

Gevechten in het oostfront

De oorlog veranderde in een wereldoorlog toen de Duitsers in 1941 de Sovjet Unie (Rusland) binnenvielen. Ze noemden dit de ‘operatie Barbarossa’. Dit kwam als een totale verrassing, want Stalin dacht nog steeds dat hij een niet-aanvalsverdrag had met Duitsland. Maar dan kende ook hij Hitler niet, met zijn grootheidswaanzin. Hitler droomde van een Arisch wereldrijk.

De Sovjet Unie was niet voorbereid en Duitsland kon grote gebieden veroveren. De Russen verloren vele tienduizenden mensen. De oude Duitse generaal Von Schlieffen leek toch nog even gelijk te krijgen met zijn twee-fronten-tactiek. Pas in 1943 kon de Sovjet Unie zich herstellen. Dat was met de ‘Slag om Stalingrad’, die duurde van augustus '42 tot februari '43. Voor het eerst leidde Duitsland grote verliezen en kon de Sovjet Unie gebieden terugveroveren. Vanaf dat moment raakte Duitsland verstrikt een tweefrontenoorlog. In het oosten vochten ze tegen de Sovjet Unie en in het westen tegen Engeland, waar intussen ook de Verenigde Staten zich bij hadden aangesloten.

Japan in de Tweede Wereldoorlog

Tot de Asmogendheden behoorde dus ook Japan: het Japanse Keizerrijk, dat zich al van verschillende delen van China had meester gemaakt sinds de jaren '20. Toen Europa in de Tweede Wereldoorlog verzeild raakte, zag Japan zijn kans schoon. Het land begon vele van de westerse koloniën in Azië te bezetten. Nederlands-Indië - het huidige Indonesië - was daar één van. Vele Nederlanders daar werden in kampen, de zogeheten Jappenkampen, opgesloten of vermoord.

De Verenigde Staten besloten als reactie om Japan geen grondstoffen - voornamelijk olie - meer te leveren. Dat was een grote tegenslag voor Japan, want daarvan waren ze voor een groot deel afhankelijk. Uit woede vielen de Japanners nu een Amerikaanse legerbasis in Hawaii aan: Pearl Harbour. Dat was in 1941. Er lag daar een groot deel van de Amerikaanse vloot die Azië probeerde te beheersen. De vloot werd voor een groot deel vernietigd, en dat zouden de Amerikanen niet op zich laten zitten. Tot 1941 waren de Amerikanen dus neutraal gebleven, maar nu verklaarden zij de oorlog aan Japan. Dit deden ze samen met Engeland, dat ook koloniën kwijtgeraakt was aan Japan. Duitsland, vriend van Japan, verklaarde daaropvolgend de oorlog aan de Verenigde Staten.

Duitsland in de Tweede Wereldoorlog

De leiding van Nazi-Duitsland werd intussen steeds hysterischer en gewelddadiger. Ze waren binnenslands volkomen gefixeerd op hun rassenwaan. Het Arische ras moest zuiver blijven en de wereld beheersen. De Joden, die van eeuwen geleden uit het Midden-Oosten stamden, moesten het ontgelden, maar ook andere groepen zoals de Roma - zigeuners – hadden het zwaar.

Op 20 januari 1942 besloten de nazi's dat alle joden in Duitsland - en in de door hen bezette gebieden in Europa - moesten worden uitgeroeid. Daarvoor werden ze opgespeurd: in zogeheten razzia’s werden ze massaal opgepakt en naar concentratiekampen in Duitsland gedeporteerd. Het ging om mannen, vrouwen en kinderen. Jodenvervolging heet dit. De bekendste concentratiekampen zijn Auschwitz, Birkenau, Bergen-Belsen, Sachsenhausen. In feite waren het ook vernietigingskampen, waar de mensen in gaskamers werden gedreven en vergast. Deze hele operatie heet de Holocaust.

In Nederland had je kamp Westerbork in Drenthe. Dit was een doorgangskamp naar Duitsland. Voor het vervoer erheen werden veewagens gebruikt op het spoor. Het vreemde is achteraf dat de geallieerden niet op het idee kwamen om de sporen te bombarderen, zodat dit vervoer onmogelijk werd. Ze waren te zeer met hun eigen oorlog bezig. Op deze manier werden er ruim zes miljoen joden vermoord door de nazi's.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa

In 1943 hadden de Duitsers de Slag om Stalingrad verloren en trokken zij zich terug. Op 6 juni 1944 voerden Amerika en Engeland, met hulp van Canada, een omvangrijke landing met duizenden schepen uit op de kust van Normandië in Frankrijk. De dag van deze actie heet D-Day. Hiermee begon de bevrijding van Europa. Na 3 maanden werd Parijs bevrijd, en nog een maand later België. De geallieerden bevrijdden zo eerst Frankrijk en trokken langzaam maar zeker op richting Berlijn, hoofdstad van Duitsland. De Russen deden hetzelfde vanaf de andere kant. Op 30 april 1945 pleegde Hitler daar zelfmoord in de bunker waarin hij zich had opgesloten.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog

In Europa was het nu klaar, maar Amerika moest nog afrekenen met Japan. Al sinds 1939 waren ze in de Verenigde Staten bezig geweest met het zogeheten Manhattanproject. Daar werd de atoombom ontwikkeld. Het was een bom waarin atoomkernen gebruikt worden om een ontploffing te krijgen, in plaats van met een chemische reactie, zoals bij gewone bommen. De atoombom is honderden malen krachtiger en kan in één klap een hele stad vernietigen. Dat gebeurde dan ook. Amerika gooide op 6 augustus 1945 een atoombom op de stad Hiroshima in Japan. 70.000 mensen werden in één keer gedood. Drie dagen later was Nagasaki aan de beurt. Nog eens 39.000 doden. Pas toen gaf de keizer van Japan zich over. De Tweede Wereldoorlog heeft uiteindelijk aan meer dan 60 miljoen mensen het leven gekost. Meer burgerslachtoffers dan ooit in een oorlog.

Bekijk ook de uitleg over Nederland in de Tweede Wereldoorlog!