6. Nederland en haar koloniën in de Tweede Wereldoorlog

Waarom was Nederland neutraal in de Tweede Wereldoorlog?

In de jaren dertig van de vorige eeuw werden de agressieve bedoelingen van Adolf Hitler – de rijkskanselier van het Duitse Rijk – al behoorlijk duidelijk. Toch probeerde de minister-president van Nederland, Hendrik Colijn, neutraal te blijven in de oorlog. In de Eerste Wereldoorlog had hij dit ook gedaan, en hij dacht waarschijnlijk op die manier het bezettingsgevaar te kunnen afwenden. Achteraf gezien bleek dit heel naïef te zijn geweest. In al die jaren vóór het uitbreken van de oorlog waren er al tienduizenden Duitse joden naar Nederland gevlucht: dat had hem toch aan het denken kunnen zetten.

De Blitzkrieg

Op de vorige pagina met uitleg over de Tweede Wereldoorlog heb je al gelezen over de Blitzkrieg. Dit is de benaming voor de verrassingsoverval van de Duitsers in andere landen. Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen. Koningin Wilhelmina en de rest van de koninklijke familie vluchtten naar Londen, zodat ze in ieder geval niet als gijzelaar gebruikt konden worden. Het verzet van het Nederlandse leger was heviger dan verwacht. Op 14 mei 1940 bombardeerden de Duitsers Rotterdam en op 15 mei, vijf dagen na de inval, gaf Nederland zich over.

Jodenvervolging

Al snel na de bezetting werden er discriminerende maatregelen genomen tegen joden:

- Mensen moesten een zogenaamde Ariërs-verklaring hebben om bepaalde banen te krijgen. Zo’n verklaring was een bewijs dat zij niet joods waren.

- Iedere Nederlander moest vanaf 1941 verplicht een persoonsbewijs bij zich dragen. Joodse mensen kregen een grote J erop gedrukt.

- Joden mochten al snel niet meer i openbare gelegenheden, zoals bioscopen en winkels, komen.

- Joden mochten geen overheidsfuncties bekleden. Joodse ambtenaren werden ontslagen.

- Na 1914 moesten Joodse mensen een Jodenster zichtbaar op hun kleding dragen.

Later ging het steeds verder. Zo moesten joden zich melden om tewerkgesteld te worden. Wie dit niet deed werd opgepakt. Ook werden er bepaalde gebieden aangewezen waar joden moesten gaan wonen. Het was tegen die tijd vrijwel onmogelijk om Nederland te ontvluchten.

Als gevolg hiervan gingen steeds meer joden onderduiken: ze kregen in het geheim onderdak bij niet-joodse families. Denk bijvoorbeeld aan het verhaal van Anne Frank. De onderduikers werden geholpen door verzetsgroepen. Het verzet vervalste papieren, drukte illegale kranten en blies soms hele bevolkingsregisters op in een gemeente, waardoor alle gegevens van de bewoners van die gemeente weg waren.

Wat was de rol van de NSB?

De Duitsers kregen in Nederland hulp van de NSB: de Nationaal Socialistische Bond, onder leiding van Anton Mussert. Onder de Duitse bezetting was dit de enige politieke partij die werd toegestaan. De NSB is in Nederland nooit zo massaal gesteund door de bevolking als dergelijke bewegingen in Duitsland, Italië of Hongarije.

Veel NSB-ers kregen werk bij de politie en hielpen mee met het opsporen van joden. Niet alleen de politie en NSB-ers deden dat: veel particulieren hielpen ook mee. Dit deden zij omdat ze 7 en een halve gulden kregen per Joodse persoon die zij vonden en verraden. De joden werden naar kamp Westerbork gestuurd: een zogenaamd opvang- en doorgangskamp in Drenthe. Vandaar werden ze gedeporteerd naar concentratie- en vernietigingskampen in Duitsland. In totaal werden er tijdens de bezetting meer dan 100.000 Nederlandse joden naar Duitsland vervoerd en vermoord.

Wat deed het verzet?

Het verzet tegen de Duitsers groeide. Duitsers en NSB-ers werden af en toe omgebracht, waar de Duitsers op reageerden door willekeurige burgers te vermoorden. Ook werden er af en toe razzia’s gehouden: een georganiseerde jacht op degenen die schuldig waren aan het plegen van verzetsdaden, waarbij hoe dan ook slachtoffers vielen.

In februari '41 was er in Amsterdam en omstreken de befaamde Februari-staking, waarbij 2 dagen lang door een overgrote meerderheid van arbeiders en ambtenaren het werk werd neergelegd, grotendeels vanwege de razzia's op hun joodse collega's. De staking was georganiseerd door de Nederlandse communistische partij. Tientallen mensen werden daarna door de Duitsers doodgeschoten of veroordeeld tot deportatie en gevangenschap.

Hoe eindigde de Tweede Wereldoorlog in Nederland?

In 1944 riep de Nederlandse regering het personeel van de Nederlandse Spoorwegen op om te staken, om zo de bevoorrading van de Duitse troepen te stoppen. Deze spoorwegstaking van 1994 duurde tot de bevrijding in mei 1945. Deze verzetsactie viel samen met de ‘Operation Market Garden’, wat de codenaam was voor een poging van de geallieerden om Nederland te bevrijden. Dit duurde veel langer dan gedacht, vooral doordat ze de Slag om Arnhem verloren van de Duitsers. De spoorwegstaking moest daardoor ook langer duren, wat als gevolg had dat de Hongerwinter van 1944 ontstond. Er was een groot gebrek aan voedsel, waardoor het ‘op de bon’ ging. De overheid reikte voedselbonnen uit waarmee je eten kon krijgen. Op die manier werd het schaarse voedsel verdeeld.

Ondertussen trokken de geallieerden naar Berlijn, waar Hitler op 30 april 1945 zelfmoord pleegde in zijn bunker. De Duitsers trokken zich terug uit Nederland en gaven zich op 8 mei officieel over in Europa. Op 5 mei eindigde de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Op die datum vieren we daarom ieder jaar bevrijdingsdag. Op 4 mei worden de vele doden herdacht.