10. De Nederlandse Staat (Kenmerk 21 en 22)

Wat is de protestantse reformatie?

Tijdens de renaissance kwam het individu centraal te staan. Ook ontstond er de wens om terug te gaan naar het oude, zuivere geloof. Er kwam een tweesplitsing in de christelijke kerk. Er was het rooms-katholieke geloof en het nieuwe protestantse geloof. Deze splitsing noemen we de reformatie.

De reformatie zorgde in heel Europa voor spanningen en onrust, maar vooral in Duitsland. Duitsland bestond uit meerdere vorstendommen, en iedere vorst had een andere mening over het geloof. Er ontstond een godsdiensten-oorlog, die rond 1555 ten einde kwam. In de Vrede van Augsburg werd bepaald dat iedere vorst zelf mocht bepalen welk geloof hij aanhing.

Wie speelden een rol in de reformatie?

Een belangrijke persoon die een rol speelde in de reformatie was Desiderius Erasmus. Hij was humanist, theoloog en zeer kritisch op de kerk. De kerk week volgens hem af van waar het écht om ging in het geloof. Hij stelde ook corruptie binnen de kerk aan de kaart. Erasmus vond dat het ware geloof alleen te vinden was door het bestuderen van de bijbel. Hij probeerde om de werkwijze van de kerk te veranderen en maakte daarmee onbewust de weg vrij voor de reformatie.

Ook Maarten Luther was belangrijk in de reformatie. Hij wilde dat iedereen in staat zou zijn om de bijbel te lezen, wat tot die tijd lastig was, omdat het alleen beschikbaar was in het Latijn en Grieks. Door de uitvinding van de boekdrukkunst kon een versie in de volkstaal verspreid worden. De kerk vond dit geen goed idee en deed Luther in de ban. De aanhangers van Luther noemen we Lutheranen.

De laatste persoon die we bespreken is Johannes Calvijn; een Franse theoloog. Hij vond dat vorsten geen invloed mochten hebben op de kerk. Een opstand van het volk was volgens hem gegrond als de vorst niet regeerde op de wijze die God voorschreef. Zijn aanhangers kregen de naam Calvinisten.

Hoe ontstond de Nederlandse staat?

Karel V speelde een belangrijke rol in de vorming van de Nederlandse staat. Hij was al koning van een gebied dat bestond uit Duitsland, Frankrijk en Spanje en werd in 1515 ook landsheer van Nederland.

Karel V voerde een centralisatiepolitiek, wat wil zeggen dat hij zijn gebied vanuit een centraal punt wilde besturen. Hij was tegen het protestantisme en voerde een strenge godsdienstpolitiek. Onder zijn leiding werden ketters opgespoord en vervolgd. Zijn zoon – Filips II – volgde hem in 1555 op als koning van de Nederlanden. Filips II verliet het land later en liet het bestuur over aan zijn halfzus: Margaretha van Parma. Er was op dat moment veel onrust in de Nederlanden, vanwege de hoge belastingen, beperkingen van privileges en de kettervervolging.

Willem van Oranje

Er ontstond een verzet tegen Filips II, onder leiding van Willem van Oranje. Hij wilde dat er godsdienstvrijheid kwam en dat de godsdienstpolitiek toleranter werd. Hij stelde samen met andere edelen een smeekschrift op, dat in 1566 aan van Parma werd overhandigd. Er werd onder andere gesmeekt om te stoppen met de kettervervolging en om de oude privileges te respecteren. Van Parma stemde ermee in, waardoor ketters weer bij elkaar durfden te komen. Zij hielden bijeenkomsten die we hagenpreken noemen. In een van deze hagenpreken werd de beeldenstorm beraamd. Tijdens de beeldenstorm in 1566 bestormden duizenden mensen katholieke kerken en kloosters, waarbij ze beelden vernietigden en spullen meenamen. Filips II was woedend en stuurde als reactie de Spaanse hertog van Alva – de IJzeren hertog – naar de Nederlanden om de mensen weer in het gareel te krijgen.

Willem van Oranje vluchtte snel naar Duitsland en vormde daar een leger waarmee hij de Spanjaarden wilde bestrijden. In 1576 begonnen Spaanse soldaten te muiten – ze kwamen in opstand tegen het beleid – omdat ze lange tijd niet betaald kregen. De gewesten die tot dat moment trouw waren gebleven aan Filips II sloten zich toen aan bij Willem van Oranje.

In 1581 werd het plakkaat van Verlatinghe opgesteld, waarin Filips II werd afgewezen als landsheer van de Nederlanden. Filips II was daar natuurlijk niet blij mee en nam als reactie Antwerpen in, in 1585. In 1588 brak echter een oorlog uit tussen Spanje en Engeland, waardoor verdere pogingen om de Nederlanden te heroveren gestaakt werden. Hierna ontstond de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De Spanjaarden legden zich daar pas echt bij neer in 1648, tijdens de Vrede van Munster.