10. Hongaarse Opstand, Cubacrisis, Berlijnse Muur & Praagse Lente

Wat is de Hongaarse Opstand?

In 1956 kwamen veel Hongaren in opstand tegen hun Russische bezetters. Ze hadden verwacht hierbij steun te krijgen van het westen, maar dat bleef uit. De Amerikanen wilden geen wereldoorlog beginnen om Hongarije, dat tot een van de communistische satellietstaten behoorde. Rusland stuurde tanks de straten van Budapest op om de demonstranten af te schrikken en weg te jagen. Er waren wereldwijd veel protestdemonstraties; zo werd in Nederland het hoofdkantoor van de Communistische Partij met stenen bekogeld en werden er bij leidende communisten de ramen ingegooid. Verder dan dat ging het echter niet.

Wat was de Cubacrisis?

Ook in Cuba was er ten tijde van de Koude Oorlog veel onrust. In 1959 probeerden Cubaanse rebellen – onder leiding van de linkse Fidel Castro en Che Guevara - de invloed van de Amerikanen in hun land te beëindigen. Amerika kon dat niet accepteren en probeerden Castro en zijn aanhangers met geweld weg te jagen. Dit mislukte, waarna Castro zich bekeerde tot het communisme en militaire steun vroeg aan de Sovjet Unie. De Sovjet Unie besloot daarop om zijn kernraketten vlakbij Amerika op Cuba te plaatsen

De toenmalige president van Amerika – John F. Kennedy – vond dit onaanvaardbaar en besloot om zelf ook kernraketten te plaatsen. Hij deed dit in Europa, op plaatsen nabij het Oostblok. Er dreigde nu een atoomoorlog. Deze gebeurtenis wordt de Cubacrisis genoemd. Uiteindelijk wilden Amerika en de Sovjet Unie allebei toch geen oorlog voeren. In 1961 sloten ze een akkoord om de raketten terug te trekken.

De bouw van de Berlijnse Muur (1961)

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog was Berlijn een gedemilitariseerde vier-sector stad. In de zones – die verdeeld waren onder Frankrijk, Engeland, Amerika en Rusland – waren dus geen legers gestationeerd, al was er wel politie. Oost-Berlijn werd de hoofdstad van Oost-Duitsland, West-Berlijn werd een van de staten van West-Duitsland (de BRD). Bonn was hun hoofdstad.

Het communistische Oost-Duitsland had er economisch gezien veel last van dat veel van haar inwoners naar het democratische Westen vluchtten. Zo raakten ze steeds meer jonge, hoogopgeleide inwoners kwijt. Al in 1952 begon Oost Duitsland de grens met de BRD ingrijpend af te sluiten, om de controle over het grensverkeer te behouden en vluchtelingen te stoppen. Desondanks waren er tussen 1949 en 1961 ruim 2,5 miljoen mensen naar het Westen gevlucht. Velen deden dat van Oost- naar West-Berlijn.

In augustus 1961 had Oost-Duitsland er genoeg van. Men begon met de bouw van de Berlijnse Muur: der Mauer. Het was een 100 meter brede strook rond heel Berlijn met allerlei obstakels, en een hoge muur van 45 km lang, die permanent bewaakt werd. Het werd het symbool van de Koude Oorlog. Over en weer werd er druk propaganda gemaakt rond de muur. De Oost-Duitsers zelf noemden de muur ‘Der Anti-Faschistischer Schutzwall’: de antifascistische beschermingsmuur, tegen infiltratie, sabotage, spionage, smokkel, en verboden grensovergang. De Oost-Duitse politie had opdracht te schieten op alles wat bewoog bij de muur.

In 1989 begon de communistische overheersing te kraken. De Russische leider Gorbatsjov had daarvoor ongewild het sein gegeven, door in de Sovjet Unie meer vrijheden toe te staan. Het werd ook gezien als het sein om de Berlijnse Muur neer te halen. Op 9 november 1989 werd de muur gesloopt en was de grens weer open. De samenvoeging van Oost- en West-Duitsland luidde het einde van de Koude Oorlog in.

Praagse lente (1968)

In 1968 probeerde Tsjecho-Slowakije – het huidige Tsjechië en Slowakije - om onafhankelijk te worden van de Sovjet Unie. Er kwamen daar steeds meer vrijheden, dankzij de gematigde leider Dubcek, maar dat leidde er ook toe dat er steeds meer openlijke kritiek kwam op het communistische systeem. Deze periode in de geschiedenis duurde vijf maanden en noemen we de Praagse Lente. Onder leiding van de Sovjet Unie trokken de troepen van het Warschaupact – Polen, Oost-Duitsland, Hongarije en Roemenië – Tsjecho-Slowakije binnen. Dubcek werd afgezet.

De val van het communisme

In 1985 kwam Michail Gorbatsjov aan de macht in de Sovjet Unie. Er waren toen steeds meer economische problemen en Gorbatsjov dacht dat het goed zou zijn als de burgers mee zouden denken om die problemen op te lossen. Hij noemde dit ‘glasnost’: openheid. Het glasnost zoemde overal rond, en het meedenken leidde vooral tot het denken over vrijheid van meningsuiting; meer democratie. Gorbatsjov stelde tegelijk een programma van politieke en economische hervormingen voor: de perestrojka. Het bleek niet genoeg. De communistische partij verloor al snel aan gezag en macht en had hiermee z'n eigen graf gegraven. Demonstraties en opstanden waren het gevolg.

In de Sovjet Unie ontstonden nationalistische bewegingen, die tegen het gezag van Moskou waren. De Sovjet Unie viel uiteen, waardoor er veel nieuwe staten ontstonden. Denk bijvoorbeeld aan Oekraïne, Oezbekistan, Estland, Letland, Litouwen en Georgië. Andere bezette satellietstaten als Roemenië en Bulgarije werd onafhankelijk.

Een jaar later, in 1991, werd Gorbatsjov afgezet. De Sovjet Unie heette vanaf dat moment weer Rusland. Hiermee veranderden de machtsverhoudingen in de wereld. De Verenigde Staten van Amerika waren hierdoor eigenlijk nog de enige wereldmacht.