Geschiedenis

7. Oorzaken Koude Oorlog, kapitalisme en communisme

Gegeven door:
Richard Mozes
Beschrijving Begrippen
In deze samenvatting met uitleg voor geschiedenis vmbo bespreken we de oorzaken en ontwikkelingen van de Koude Oorlog. In deze periode na de Tweede Wereldoorlog splitste Duitsland zich in tweeën en ontstonden er spanningen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet Unie. Ook staan we stil bij de ideologische en politieke tegenstellingen tussen het kapitalisme en het communisme.
Berlijnse muur

De zwaarbewaakte muur die van 13 augustus 1961 tot 9 november 1989 Oost- en West-Berlijn van elkaar scheidde

Communisme

Een politieke ideologie die streeft naar een maatschappij waarin productiemiddelen en goederen gemeenschappelijk bezit zijn

Conferentie van Potsdam

De bijeenkomst van de leiders van de geallieerden (17 juli tot 2 augustus 1945). Hier werd overlegd over de consequenties voor Duitsland

DDR

Afkorting van de Deutsche Demokratische Republik. Dit was een benaming van Oost Duitsland (1949-1990)

Imperialisme

Het streven van een staat om macht te kunnen uitoefenen buiten de eigen grenzen door andere gebieden te veroveren

Kapitalisme

Een economisch stelsel waarbij productiemiddelen eigendom zijn van particulieren. Er wordt gestreefd naar een zo groot mogelijke winst

Koude Oorlog

De periode na de Tweede Wereldoorlog (1945-1990), waarin een niet gewapend conflict bestond tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie (en hun bondgenoten)

NAVO

Afkorting van Noord Atlantische Verdrags Organisatie. Een militair bondgenootschap van de Verenigde Staten, Canada en vele westerse landen (waaronder Nederland)

Parlementaire democratie

Een regeringsvorm waarbij burgers via gekozen vertegenwoordigers in het parlement invloed hebben op het beleid. De uitvoerende macht ligt bij de regering, waardoor burgers alleen indirect deelnemen aan de besluitvorming

BRD

Afkorting van Bondsrepubliek Duitsland. Dit was een benaming voor het westelijke deel van Duitsland (1949-1990)

B1. De Eerste Wereldoorlog

B2. Het Interbellum (1919 - 1939)

B3. De Tweede Wereldoorlog

B4. Europa, de Wereld en de Koude Oorlog

B5. Een Nieuwe Wereldorde, vanaf 1900

Oorzaken van de Koude Oorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkten de westerse landen samen met de Sovjet Unie, ondanks dat zij totaal andere politieke opvattingen hadden. Die verschillen kwamen tegen het einde van de oorlog weer naar voren. Het communistische Rusland was bang voor het imperialistische westen en het democratische westen was bang voor de internationale beheersdrift van de communisten.


Beide partijen probeerden zo ver mogelijk in Europa op te rukken om zo veel mogelijk landen te bevrijden. Ze troffen elkaar aan de rivier de Elbe, zo ongeveer ter hoogte van Berlijn. Daar werd op 8 juli 1945 de vrede getekend, wat verder uitgewerkt werd op de Conferentie van Potsdam, een stadje bij Berlijn. Het resultaat daarvan was dt er een nieuwe grens kwam tussen het westen en het oosten.


De verdeling van Duitsland

Duitsland werd in tweeën opgesplitst. Het westen van Duitsland kreeg de naam BDR: Bondsrepublik Deutschland. Dit deel zou democratisch worden bestuurd. Het oostelijke deel heette DDR: Deutsche Demokratische Republik, en werd communistisch. De BDR zou bezet blijven door Amerika, Engeland en Frankrijk, terwijl oost Duitsland aan de Sovjet Unie werd toebedeeld.


De hoofdstad Berlijn werd in vier zones verdeeld, ondanks dat het midden in oost Duitsland lag. Later werd er tussen oost en west Berlijn een muur gebouwd: de Berlijnse muur. Dit deed de DDR, omdat er teveel mensen van het oosten naar het westen vertrokken. Het westen was namelijk een stuk democratischer en rijker.


Satellietstaten

De Sovjet Unie creëerde ook een halve cirkel van zogeheten satellietstaten om Rusland heen. Dit waren landen die zij bevrijd of bezet hadden; eigenlijk allebei. Zo bezat de Sovjet Unie de DDR, Finland, Estland, Letland, Litouwen, Polen, Hongarije, Bulgarije en wat toen nog Tsjechoslowakije heette. Deze landen kregen, net als het toenmalige Joegoslavië, een communistische regering. Andere landen in Europa – dus ook Oostenrijk en Italië – werden democratisch bestuurd.


Wat was de Koude Oorlog?

In de periode tussen 1945 en 1989 was er een groot wantrouwen tussen de Verenigde staten – gesteund door veel westerse landen – en de Sovjet Unie, die gesteund werd door haar satellietstaten en later ook door China. De Koude Oorlog was voornamelijk een politieke strijd. Er werd niet gevochten met wapens, maar met woorden, dreigementen, afschrikkingen en propaganda.


In deze jaren werden er militaire bondgenootschappen gesloten, zoals de NAVO – van het westen – en het Warschaupakt van het oosten. Aan beide zijden werden er sterkte legers opgebouwd, werden er proeven gedaan met kernwapens om elkaar af te schrikken en werd er het geven van economische steun geprobeerd om zoveel mogelijk landen aan ieders kant te krijgen.


Tegenstellingen tussen oost en west Duitsland

Hoe kon het dat het oosten en het westen, die samen de nazi’s verslagen hadden, zó tegenover elkaar stonden dat het leek alsof er een nieuwe oorlog uit zou barsten? Een van de verklaringen daarvoor is dat ze totaal verschillende ideologieën hadden. Een ideologie is ‘het geheel van ideeën van hoe de verhoudingen tussen de mensen in een maatschappij moeten zijn en hoe die maatschappij dan bestuurd moet worden’.


Het westen was kapitalistisch en het oosten communistisch. Bovendien hadden ze de overtuiging van elkaar dat hun tegenstander zijn ideeën aan hen wilde opleggen. Het westen was ervan overtuigd dat de communisten hun ideeën over de wereld wilden verspreiden om uiteindelijk tot een communistische wereldrevolutie te komen. Het oosten wist zeker dat de kapitalisten met hun imperialisme - honger naar macht in de wereld - de hele wereld economisch afhankelijk van hen wilden maken. Deze angst voor elkaar was de voedingsbodem voor de Koude oorlog.


Kapitalisme vs. communisme

Het westen, onder leiding van de Verenigde Staten, heeft politiek gezien een parlementaire democratie en economisch gezien een kapitalistisch systeem. De nadruk ligt hier op het vrije individu. Het oosten heeft een dictatuur met een éénpartijenstelsel en economisch een communistisch systeem. Nadruk ligt hier op het volk en een eerlijke verdeling, althans: in theorie.


Wat is kapitalisme?

Het kapitalisme vind je in de Verenigde Staten en in een iets mildere vorm in veel andere westerse landen. De economie werkt volgens het systeem van financiële privé-investeringen in productie, die voor investeerders winst moet opleveren.


Het is een markteconomie. Dat wil zeggen dat geld en vraag-en-aanbod op 'de markt', het winstprincipe, de bepalende factoren zijn voor de economie. Het is deze winst en groei die de economie op gang houdt. Het gaat dus niet om de voorspoed - en het geluk - van alle mensen die in die economie werken, maar vooral om dat van de investeerders die winst moeten kunnen maken. Hoe groter de investering van het individu, hoe meer voorspoed ofwel geld. Wie niets bezit en ook nog niet werkt of niet kan werken, krijgt niets.


Het is een nogal hardvochtig systeem. Het komt erop neer dat uiteindelijk de eigenaren van de grote bedrijven de baas zijn. Maar: wanneer het economisch kapitalisme ook behoort tot een parlementaire democratie, worden in dat politieke systeem regels en wetten gemaakt. Daardoor kunnen ook de bezit-lozen rechten en inkomsten krijgen. Bijvoorbeeld door belastingheffing op winsten en inkomsten door de overheid, waarmee allerlei (sociale) voorzieningen betaald worden.


Wat is communisme?

Het communisme streeft daarentegen naar een klassenloze maatschappij; een maatschappij zonder arm en rijk, bezitters en bezitlozen. Iedereen is gelijk, is de gedachte. In de praktijk gaat dat toch iets anders.


In het communistische systeem worden de investeringen in de productie niet door het individu gedaan, maar door de staat. Alles is immers eigendom van de staat, en de staat is het volk. De eventuele winst gaat terug naar de staat en dus naar het volk. Een nadeel van dit systeem is dat veel mensen die neiging hebben om wel voor zichzelf – hun eigen winst – te willen werken, maar niet voor het totaal. Doordat minder mensen zich goed inzetten, lopen de opbrengsten en winsten al snel drastisch terug.


Het Vijfjarenplan van Stalin

In het communisme is er maar één partij is: die van het volk. Omdat de partij toch geleid moet worden, delegeert het volk zijn macht aan de partijleiders. Wat er in de Sovjet Unie gebeurde, was dat de partijleiding de macht kreeg, maar deze vervolgens niet meer wilde afstaan. Zo ontstond er een dictatuur, onder leiding van dictator Jozef Stalin.


Stalin liet met zijn totalitaire regime een zogenaamd Vijfjarenplan maken voor de gehele Sovjet Unie. Dit ging gepaard met onderdrukking van zijn politieke tegenstanders, strafkampen, censuur en propaganda om aan de macht te blijven. Ook werd zijn persoon verheerlijkt in de media en was er een ongekende controle op het dagelijks leven van het volk.


Pas toen Stalin stief in 1953 kwam er een nieuwe leider: Nikita Chroetsjof. Vanaf dat moment nam de onderdrukking iets af.