Samenvatting voor aardrijkskunde - Veranderingen in politieke en economische globalisering

Veranderingen in globalisering tot 1970

Vóór het jaar 1492 lag het mondiale machtscentrum in het Midden-Oosten en China. Maar, op het moment dat vanuit Europa allerlei ontdekkingsreizen werden ondernomen, en Columbus Amerika ontdekte, verschoof het mondiale machtscentrum naar West-Europa. Er ontstond een proces dat Europeanisering genoemd wordt. Bij Europeanisering worden de Europese normen en waarden en cultuur doorgegeven aan andere, niet-Europese, gebieden over de wereld.

Hegemoniale staat

Je kunt je wel voorstellen dat (mede hierdoor) Europa een steeds belangrijkere rol speelde op het wereldtoneel. Dit was ook te zien aan het feit dat verschillende Europese landen elkaar afwisselden in welke, op dat moment, de hegemoniale staat was. Een hegemoniale staat is een staat die op een bepaald moment domineert op verschillende vlakken, zoals op economisch, cultureel en militair vlak. Allereerst vormden Portugal en Spanje de hegemoniale staat, die werd afgewisseld door de Nederlanden, die op hun beurt afgewisseld werden door het Britse rijk.

Veel later, na de Tweede Wereldoorlog, werden de Verenigde Staten de hegemoniale staat. Dit ging gepaard met het proces van Amerikanisering. Dat die verschillende landen in Europa op dat moment domineerden, had een overkoepelende oorzaak, namelijk de zeevaart. Door middel van de zeevaart werden ontdekkingsreizen uitgevoerd, die ervoor zorgden dat deze landen nieuwe gebieden ontdekten.

Imperialisme

De wereld van de ontdekkingsreizigers breidde uit, en zo ook hun drang naar meer macht; de landen die andere gebieden ontdekten, wilden deze veroveren en besturen. Deze drang naar machtsuitbreiding noem je imperialisme. Om in de pas veroverde gebieden de macht over te nemen, werden daar dan koloniën gesticht.

Kolonialisme

Een kolonie is dus een gebied dat onder dwang bestuurd wordt door een ander land. Dit overheersen van overzeese gebieden door landen, waarbij een deel van de eigen bevolking zich vestigt in het overzeese gebied, noem je ook wel kolonialisme. Dus, het imperialisme, de drang tot machtsuitbreiding, leidde tot kolonialisme, het overheersen van overzeese gebieden door het vestigen van koloniën.

Dekolonisatie

Zoals jullie misschien wel weten had Nederland ook koloniën, denk bijvoorbeeld aan Suriname en de Nederlandse Antillen. Niet alleen werd de macht overgenomen, maar ook de taal en godsdienst van het oorspronkelijke land werden overgedragen aan de kolonie. Doordat die landen nu niet alleen hun eigen land bestuurden, maar ook andere gebieden, was dit erg bevorderlijk voor de handel. Pas na de Tweede Wereldoorlog begonnen de koloniën onafhankelijk te worden, doordat de Europese landen hun koloniën moesten afstaan. Het onafhankelijk worden van koloniën wordt dekolonisatie genoemd.

Veranderingen in globalisatie na 1970

De tijd van het Europese kolonialisme heeft een enorme impact gehad op de wereld, mede omdat in die koloniale periode de basis is gelegd van de mondiale centrum-periferie verhoudingen. In een andere video wordt er dieper ingegaan op het wereldsysteem en wat precies centrum-, semiperiferie- en periferie- landen zijn. Maar, hoe zijn die mondiale centrum-periferie verhoudingen dan precies veranderd?

Ontwikkelingen in centrum-, semiperiferie- en periferie-landen

Eerst gold dat semiperiferie-landen en periferie-landen bijna alleen maar grondstoffen exporteerden. Nu is het zo dat landen die tot de semiperiferie behoren, zoals China of Vietnam, niet meer alleen grondstoffen hebben als exportproduct, maar zich juist meer focussen op het produceren van andere producten. Dat werd eerst alleen gedaan in de centrumlanden.

De semiperiferie- en periferie-landen die een deel van de productie hebben overgenomen van westerse landen, noem je de nieuwe industrielanden. En dit proces van het verplaatsen van de productie van westerse landen naar de semiperiferie- en periferie-landen wordt uitschuiving genoemd. Er heeft dus uitschuiving plaatsgevonden van economische activiteiten van de westerse landen naar de nieuwe industrielanden, doordat deze zich minder gingen focussen op enkel het exporteren van grondstoffen.

BRICS landen

Later, na het jaar 2000, werden deze landen, die vergelijkbare economische ontwikkelingen doormaakten en daarmee steeds belangrijker werden op het wereldtoneel, ook wel BRICS landen genoemd. BRICS is een acroniem voor Brazilië, Rusland, India, China en South-Africa. Deze landen hebben zelfs een politieke organisatie gevormd. Het aangaan van zo’n politieke of economische samenwerking tussen landen om een gezamenlijk doel te bereiken noemen we ook wel blokvorming. Een ander voorbeeld van blokvorming is de EU.

Overigens is er ondertussen natuurlijk wel een enorm verschil in hoe deze BRICS landen zich hebben ontwikkeld. Kijk naar China bijvoorbeeld, dat kunnen we niet echt meer een “nieuw industrieland” noemen, het is namelijk uitgegroeid tot een absolute wereldmacht. Ook wordt de term BRICSMIT wel eens gebruikt. Daar hebben ze Mexico, Indonesië en Turkije aan toegevoegd.

Globalisering na 1980

Het proces van globalisering is na 1980 in een stroomversnelling geraakt. De belangrijkste oorzaken hiervoor, zoals ook eerder al besproken, zijn:

Het vervagen van internationale handelsgrenzen: het werd steeds makkelijker en gebruikelijker om te handelen met andere landen;
Het ontstaan van een mondiaal economisch netwerk door de groeiende invloed van multinationale ondernemingen, oftewel MNO´s;
En de snelle ontwikkelingen op het gebied van communicatie en technologie.

Zoals we eerder hebben gezien, verschuiven de politieke en economische zwaartepunten continu. De verwachting is dat er in de toekomst meer verschuivingen van deze zwaartepunten plaats zullen vinden. Zo’n verschuiving van politieke en economische zwaartepunten noemen we een global shift.

Pacific Rim

Het zwaartepunt ligt op dit moment aan de randen van de Noordelijke Atlantische Oceaan, dus voornamelijk de VS en Europa. De verwachting voor de toekomst is dat het zwaartepunt zal verschuiven naar de Pacific Rim, waarbij China vooraan zal staan. De Pacific Rim verwijst naar de landen rondom de Grote Oceaan.

Deze global shift, ofwel verschuiving van het politieke en economische zwaartepunt door globalisering, naar de Pacific Rim, heeft gevolgen voor de hele wereld op economisch en politiek vlak.

Gevolgen global shift op economisch vlak

Op economisch vlak is er een aantal belangrijke gevolgen van de verschuiving van het zwaartepunt naar de Pacific Rim. Op dit moment voltrekt het merendeel van de internationale handels- en investeringsstromen zich binnen en tussen de drie kerngebieden, namelijk de VS, EU en Japan. Deze drie mondiaal sterke gebieden wat betreft handel en multinationale ondernemingen worden samen de triade genoemd.

Maar, door de verschuiving van het economisch zwaartepunt naar de Pacific Rim, zullen juist de opkomende gebieden en landen steeds belangrijker worden binnen de internationale handels- en investeringsstromen. Daarbij gaan deze opkomende landen ook steeds meer met elkaar handelen en in elkaar investeren. Aangezien de meeste van deze opkomende landen in het zuiden liggen, noemen we deze groeiende onderlinge investeringen en handel, zuid-zuid investeringen en zuid-zuid handel.

Opkomende landen en de MNO’s uit deze landen spelen dus een steeds grotere rol in internationale handels- en investeringsstromen en in de mondiale politiek en economie. Dit heeft allemaal tot gevolg dat er steeds meer sprake is van een zogenaamde multipolaire wereld. Dit betekent dat er meerdere gebieden in de wereld een machtscentrum vormen van vergelijkbare sterkte en daarbij een vergelijkbare invloed krijgen op economisch vlak. Multipolair: een wereld met meerdere polen, als het ware.

Gevolgen global shift op politiek vlak

Ook op politiek vlak zijn de gevolgen van de verschuiving van het zwaartepunt naar de Pacific Rim aan te wijzen. Niet alleen het economisch zwaartepunt verschuift naar (onder andere) Azië, maar ook het politieke en militaire zwaartepunt verschuift steeds meer naar dit gebied. Hierdoor zullen landen in dit gebied ook een steeds grotere leidinggevende rol in de wereld ontwikkelen en daarmee een steeds sterkere politieke stem krijgen; met name China.

Met de groeiende internationale betrekkingen tussen steeds meer gebieden wordt geopolitiek ook steeds belangrijker. Bij geopolitiek moet je denken aan de geografische aspecten van politieke verschijnselen, zoals de macht van landen die ze hebben in de internationale politiek door geografische redenen. Denk bijvoorbeeld aan de fysieke verplaatsing van belangrijke techbedrijven naar China of de investeringen die China doet in ontwikkelingslanden, en dus de macht die daaruit volgt.

Kritiek op globalisering

Globalisering heeft veel teweeggebracht, zoals we hebben gezien. Op economisch, cultureel en politiek vlak is de wereld steeds meer met elkaar in aanraking gekomen, met enorme gevolgen, goed en slecht. Het heeft een sterke welvaartsgroei veroorzaakt in veel delen van de wereld, al is dat zeker niet zo voor alle gebieden. Daarom is er ook sterke kritiek op bepaalde aspecten van globalisering, vanuit een groep die anders-globalisten of anti-globalisten genoemd worden.

Hun kritiek is voornamelijk gericht op de wereldwijde sociaal-economische en politieke ongelijkheid die de globalisering zou veroorzaken. Daarbij wordt vooral gedoeld op de rijke westerse landen die profiteren van de globalisering ten koste van armere ontwikkelingslanden.