18. Het ontstaan van de moderne Westerse samenleving

Welkom bij een nieuw overzicht van de leerstof die jij nodig hebt voor jouw eindexamen! We gaan het hebben over de invloed van veranderingen in opvattingen op de samenleving. Het is hierbij belangrijk dat jij als examenkandidaat kunt uitleggen welke veranderingen zich hebben voorgedaan hebben binnen een specifieke context en wat daarvan de effecten zijn op de moderne samenleving. Tevens kan jij maatschappelijke vraagstukken relateren aan drie paradoxen van modernisering.

Kenmerken van de moderne Westerse samenleving

1. Politiek:

- Een democratische samenleving waarin de macht van de overheid wordt gelegitimeerd door de steun van de burgers door volkssoevereiniteit.

- De macht van de overheid wordt beperkt door de (klassieke) grondrechten van de mens.

- Het is dus een rechtsstaat, die politieke grondrechten garandeert. Bijvoorbeeld door vrijheid van meningsuiting en godsdienstvrijheid.

2. Economie:

- Een gemengde economie waarbinnen het productiesysteem is gerationaliseerd en gedifferentieerd (arbeidsverdeling en loonarbeid)

- Een wereldwijde afzetmarkt met toenemende welvaart.

- Een kenniseconomie (economie gekenmerkt door vernieuwing)

3. Demografisch:

- Een gemengde, uiteenlopende samenstelling van de bevolking. (O.a. door migratie, etc)

4. Sociaal en cultureel:

- Niet-godsdienstige cultuuropvattingen,

- Waarin wetenschap en recht een belangrijke rol spelen.

- Veelsoortige bindingen tussen mensen, die ook minder hecht kunnen zijn.

- Zelfontplooiing en zelfstandigheid staan centraal.

- Er is een duidelijke scheiding tussen private en publieke sfeer.

Ideologie van modernisering

Naast de kenmerken van modernisering is er ook een ideologie van de modernisering. Ideologie houdt in: het totaal van ideeën over wenselijke maatschappelijke en politieke verhoudingen. De ideologie van modernisering is dan ook: als men ervan uit gaat dat veranderingsprocessen onvermijdelijk en ook wenselijk zijn, en zullen leiden tot vooruitgang, aangedreven door wetenschap en technologie, en hun toepassingen. Het is een visie op de gewenste samenleving.

Deze onvermijdelijke en gewenste veranderingsprocessen veroorzaken dat traditionele verhoudingen, waar ook ter wereld, geleidelijk aan plaats zullen maken voor een overal gelijke, moderne-westerse samenlevingsvorm, zegt deze ideologie.

Paradoxen van de modernisering

We zien een aantal paradoxen in die ontwikkelingen naar de moderne maatschappij. Een paradox is een aan schijnbare tegenstelling. Een paradox bestaat uit twee dingen die op het eerste gezicht niet samen kunnen gaan. We behandelen er nu drie.

Paradox 1: verzelfstandiging versus verafhankelijking

Het gaat hierbij dus om het zelfstandig worden versus het afhankelijk worden. Neem bijvoorbeeld de verzorgingsstaat. Inwoners krijgen hierdoor heel veel verzorging van de zorg en zijn niet zo afhankelijk van hun omgeving, maar aan de andere kant worden mensen er afhankelijker van overheidsinstellingen. Kortom; het individu ontdoet zich van de knellende banden van zijn sociale omgeving, maar daardoor ook afhankelijker van bureaucratische systemen. Het een kan dus niet zonder het ander.

Paradox 2: generalisering versus pluralisering

Met generalisering wordt het proces bedoeld waarin de wereld, vol hechte, maar sterk van elkaar verschillende culturen, langzamerhand plaats maakt voor één bijna gelijkvormige universele cultuur. Een cultuur die gekenmerkt wordt door algemenere ideeën, waarden en routines, die iedereen ter wereld kunnen dienen. Globalisering draagt daar natuurlijk aan bij. Tegelijkertijd (en daar komt de paradox om de hoek kijken) leiden de massaliteit en afvlakking van die ene wereldwijde cultuur bij veel samenlevingen of groepen juist tot een behoefte om ook weer een eigen nieuwe cultuur te creëren of aan oude elementen juist vast te houden. Het tot stand komen van al deze van elkaar verschillende, nieuwe kleinschalige culturen wordt pluralisering genoemd.

Paradox 3: rationeel versus emotioneel

Het gaat over de mens als rationeel handelend individu, dat aan de andere kant de behoefte heeft aan emoties uiten en delen. Je kan het zien als dat iemand aan de ene kant heel rationeel handelt, maar aan de andere kant indruk probeert te maken via social media door zijn of haar persoonlijke zaken wilt delen. Dit wordt impression management genoemd.

Dit was de samenvatting over de moderne Westerse samenleving. Ook voor andere video’s over het hoofdconcept ‘Verandering’ kun je uitleg krijgen bij Digistudies. Neem vooral een kijkje!