Samenvatting voor bedrijfseconomie - Samenlevingsvormen van individuen en hun juridisch-financiële gevolgen
Wat is een samenlevingsvorm?
Een samenlevingsvorm in de politiek-economische context betekent: de manier waarop mensen samenwonen in een kleine economische eenheid. Als twee partners - van welk geslacht dan ook - besluiten om binnen een gezamenlijk huishouden te gaan leven, noem het maar samenwonen, dan bestaat er in Nederland de mogelijkheid om daar een formeel juridische vorm aan te geven.
Het komt er op neer dat ze daar dan een overeenkomst over afsluiten, waarin geregeld wordt welke verantwoordelijkheden ze ten opzichte van elkaar hebben, ook financieel. Ook spreken ze af wat er gebeurt als ze weer uit elkaar gaan, en als de overeenkomst dus verbroken wordt.
Er zijn in de Nederlandse wet drie juridische samenlevingsvormen vastgelegd, die financiële gevolgen voor de partners kunnen hebben. Dat heeft allemaal dus niets te maken met de praktische en relationele of psychologische kanten van het samenleven, niet over liefde of ruzie of dingen uitpraten. Dat zijn informele aspecten, en wij hebben het hier over de juridisch formele kanten, juist het voorkómen van ruzie, achteraf.
In een volgende video behandelen we hoe je die samenlevingsvormen formeel weer verbreken kunt (door te scheiden dus bijvoorbeeld) en welke financiële gevolgen dát heeft.
Drie samenlevingsvormen
Die drie samenlevingsvormen worden juridisch gecoverd door:
1. Het samenlevingscontract;
2. Het huwelijk;
Of 3. Het geregistreerd partnerschap.
Dit zijn alle drie registratievormen die bij wet geregeld zijn: ze hebben alle drie formele kenmerken en voorwaarden waaraan de partners moeten voldoen. Het aangaan of beëindigen van deze registratievormen hebben financiële en juridische consequenties.
Het samenlevingscontract
Wanneer mensen gaan samenwonen en niets op schrift regelen, bijvoorbeeld over eigendomsrechten en dergelijke zaken, die kunnen bij het uit elkaar gaan in grote problemen komen. Ook als een van de partners overlijdt, heeft de ander bijvoorbeeld niet zomaar recht op ‘zijn of haar spullen’. Er kunnen andere erfgenamen opdoemen. En wat was eigenlijk van wie? Om dit soort problemen te voorkomen is het samenlevingscontract ontworpen.
In een samenlevingscontract kunnen zaken worden geregeld als:
- de erfenis, in geval van overlijden;
- het verdelen van spullen bij uit elkaar gaan (wat is van wie), en;
- het verdelen van kosten tijdens het samenwonen.
Zodoende hebben partners - zonder getrouwd te zijn - meer zekerheid voor hun toekomst, en krijgen zij rechten waarop zij een beroep kunnen doen wanneer de relatie ten einde komt. Daarnaast kan het ook financiële voordelen bieden tijdens het samenwonen. Zo kan je op basis van een samenlevingscontract een belastingvoordeel krijgen.
Huwelijk/trouwen
Trouwen, een huwelijk sluiten, dat doe je in een formele bijeenkomst met een gemeenteambtenaar, waarbij de partners elkaar beloven dat ze bijvoorbeeld een wederzijdse onderhoudsplicht hebben. Als gelovige kun je daarnaast ook trouwen in de kerk, in de moskee of in een synagoge, maar dat heeft geen juridische betekenis, alleen een persoonlijk morele.
Er zijn drie verschillende manieren om het huwelijk formeel juridisch te regelen:
A. trouwen in gemeenschap van goederen, en later;
B. trouwen in beperkte gemeenschap van goederen.
C. Ook kan je trouwen onder huwelijkse voorwaarden.
Deze vormen verschillen van elkaar in hun financiële en juridische gevolgen tijdens of na het huwelijk, zoals we zullen zien.
Overigens is het verschil tussen trouwen ‘in gemeenschap van goederen’ of ‘in beperkte gemeenschap van goederen’ zeer klein. De vorm die vroeger (tot januari 2018) standaard was, is trouwen in gemeenschap van goederen. Maar sinds een paar jaar, sinds januari 2018, is in Nederland trouwen in beperkte gemeenschap van goederen de standaard. Dit betekent dat je nu automatisch trouwt in beperkte gemeenschap van goederen, tenzij je het zelf anders regelt, bijvoorbeeld op huwelijkse voorwaarden.
Trouwen in gemeenschap van goederen betekent: samen eigenaar zijn van alle spullen, eigendommen, schuld en vermogen van elkaar. Bij trouwen in beperkte gemeenschap van goederen worden alleen de bezittingen en schulden die tijdens het huwelijk ontstaan gemeenschappelijk eigendom. De gemeenschap van goederen werd daarmee in 2018 dus beperkt tot de periode van het huwelijk of samenleven zelf.
Ook vallen bij ‘trouwen in beperkte gemeenschap van goederen’ erfenissen en schenkingen niet binnen de gemeenschap, ongeacht of ze tijdens of al vóór het huwelijk plaats hebben gevonden. Als je dus bijvoorbeeld een dure ketting van een familielid erft, ook al gebeurt dit vóór of tijdens het aangaan van het huwelijk, blijft deze ketting buiten de gemeenschap van goederen wanneer je getrouwd bent.
Huwelijkse voorwaarden
Een derde vorm van trouwen is trouwen op huwelijkse voorwaarden. Je wijkt dan af van de net genoemde standaardregels voor het trouwen en legt eigen onderlinge afspraken vast bij een notaris; naast het huwelijksritueel met de ambtenaar. De notaris stelt een notariële akte op van de gemaakte afspraken.
Zo kun je bijvoorbeeld ook vastleggen dat helemaal niets gemeenschappelijk vermogen wordt, of kun je specifieke dingen buiten de gemeenschap houden. Je wil dan bijvoorbeeld jouw forse bankrekening helemaal voor jezelf houden bij de scheiding. Dit kan ook handig zijn als je ondernemer bent, en niet wil dat jouw onderneming, die je tijdens het huwelijk oprichtte, ook eigendom wordt van je partner die hier niks mee te maken heeft of wil hebben.
Huwelijkse voorwaarden kunnen aan het begin, maar ook ook later, gedurende de huwelijksperiode, worden opgesteld of gewijzigd. In dat geval moeten eerst alle bezittingen en schulden tot dat moment worden verdeeld, voordat de nieuwe voorwaarden ingaan. En het moet weer bij de notaris worden vastgelegd dus.
Het geregistreerd partnerschap (GP)
De derde juridische vorm van samenleven is het geregistreerd partnerschap. Het lijkt eigenlijk heel erg op het huwelijk, en is in de loop van de tijd ook steeds meer hetzelfde geworden. Dat is niet zo vreemd, want het GP is ontwikkeld in de jaren 80 van de vorige eeuw. Er was toen nog geen meerderheid te vinden in de Tweede Kamer voor een officieel huwelijk tussen twee partners van hetzelfde geslacht. Daarom bedacht men het Geregistreerd Partnerschap, dat eigenlijk een gewoon samenlevingscontract is en in 1998 officieel werd ingevoerd. Het had de bijnaam ‘het homohuwelijk’, want daarvoor was het eigenlijk bestemd: om mensen van hetzelfde geslacht, die wilde trouwen of samenwonen, een degelijke juridische status te geven.
Inhoudelijk verschilde het dus ook niet erg veel van het officiële huwelijk. Later kon iedereen er gebruik van maken. Sinds in Nederland mensen van hetzelfde geslacht ook officieel kunnen trouwen met het ambtelijk ritueel, is het G.P. in die zin eigenlijk overbodig geworden, zeker omdat er veel landen zijn waar het GP niet eens erkend wordt als huwelijksvorm.
Voor het geregistreerd partnerschap gelden in Nederland overigens, net als voor het huwelijk, automatisch de regels van ‘de beperkte gemeenschap van goederen’, tenzij anders is geregeld. Als je zelf afspraken wil maken over de invulling van dit partnerschap, doe je dit in de vorm van zogeheten partnerschapsvoorwaarden. En als je het GP weer wil ontbinden, doe je dat ook weer bij de notaris.
Samenvattend
Tot zover deze uitleg. We vertelden je over de onderlinge verschillen van de drie samenlevingsvormen, en dus begrijp je nu wat de gevolgen zijn van het sluiten deze 3 verschillende registratievormen: huwelijk, samenlevingscontract, geregistreerd partnerschap. Misschien daagt je ook al wat van de gevolgen van het beëindigen ervan zijn, maar dat leggen we uitvoerig uit in een volgende video.
