Geschiedenis

2. De Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie

Gegeven door:
Rick Ouwehand
Beschrijving Begrippen

Deze video met uitleg voor geschiedenis gaat over de twee grote massacampagnes van Mao Zedong: de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie. Je leert over hoe Zedong in een razend tempo van China een industriële wereldmacht probeerde te maken en hoe hij het Chinese volk zijn versie van het communisme (ook wel het maoïsme) probeerde op te leggen. Je kunt deze kennisclip goed gebruiken als onderdeel van je examentraining, of natuurlijk om te leren voor andere geschiedenis toetsen!

Collectivisatie van de landbouwbedrijven

Dit hield in dat alle bestaande zelfstandige boeren samen werden gevoegd tot grote gezamenlijke boerderijen, met als doel om efficiënter te werken

Culturele Revolutie

Een plan dat in 1966 gepresenteerd werd. Het doel was om de samenleving en de economie ingrijpend te hervormen, na de mislukking van de Grote Sprong Voorwaarts

Grote Sprong Voorwaarts

Een nieuw Vijfjarenplan, opgesteld door Mao in 1958, om China als een razende te industrialiseren

Maoïsme

Het communistische denkbeeld van Mao Zedong

Persoonscultus

Ook wel persoonsverheerlijking genoemd, is het idealiseren en vereren van een persoon

Pragmatisch economisch beleid

Dit beleid hield in dat er rekening gehouden werd met de dagelijkse praktijk, en zich richtte op het nut en bruikbaarheid van een beleid

Rode Boekje

Hierin stonden citaten van Mao, over zijn ideologie. Dit had als doel om een inspiratie te zijn voor het Chinese volk, en om zijn visie van het communisme aan het volk op te leggen

Rode Gardisten

Knokploegen onder de Chinese jeugd, die zich voornamelijk verzetten tegen plaatselijke leiders, intellectuelen en docenten

Rode Terreur

Terreur die veroorzaakt werd door de Rode Gardisten

Xenofobie

Angst voor vreemden

D1: Positie van China als regionale grootmacht (1842-1911)

D2: Ontstaan van Volksrepubliek China (1912-1942)

D3: Ontwikkeling Volksrepubliek tot grootmacht (1949-2001)

Samenvatting voor geschiedenis - De Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele revolutie


De Grote Sprong Voorwaarts

In de vorige video zagen we dat Mao - na eerst de landbouwgrond te hebben herverdeeld  -  China als een razende aan het industrialiseren was. Hij begreep dat, als China wilde meetellen in de wereld, het land niet afhankelijk kon blijven van import. De industrialisatie vond plaats aan de hand van het Eerste Vijfjarenplan, wat was ontwikkeld in 1953. Na die vijf jaar, in 1958, bedacht Mao nóg een Vijfjarenplan. Dit noemde hij: de ‘Grote Sprong Voorwaarts’.


De boodschap van dit plan was dat China een ontwikkeling zou doormaken ‘van twintig jaar in één dag’; inderdaad een zeer grote sprong voorwaarts, als je het zo bekijkt. De visie en het doel van Mao was dus om China te veranderen van een landbouweconomie in een industriële grootmacht. Het plan had drie belangrijke kenmerken:


  1. Ten eerste wilde hij dit op eigen kracht doen, dus zonder hulp van de Sovjet-Unie. De reden hiervan zagen we in de vorige video: bij het eerste vijfjarenplan was China afhankelijk van de Sovjet Unie voor de uitvoering ervan. Dat was lastig toen er een breuk tussen de landen ontstond na de dood van Sovjet-leider Stalin. 
  2. Ten tweede wilde Mao het plan uitvoeren in de zeer korte tijd van vijf jaar.
  3. Ten derde was het de bedoeling dat ook alle boeren zich inzetten om dit doel te behalen. Dat wil zeggen: alle overproductie in de landbouw moest gebruikt worden voor de industrialisatie. 


Om dit te bereiken begon Mao met een massale collectivisatie van de landbouwbedrijven. Dit hield in dat zelfstandige boeren samen werden gevoegd tot grootschalige gezamenlijke boerderijen. Het idee hierachter was dat er dan efficiënter kon worden geproduceerd. Het Chinese platteland werd daartoe opgedeeld in volkscommunes. Dit bestond uit de samenwerking van meerdere dorpjes. Het was de bedoeling dat die volkscommunes zelfvoorzienend werden, dus zelfstandig zouden kunnen opereren zonder hulp van buitenaf. Elke volkscommune had bijvoorbeeld een eigen staalfabriek voor het landbouwmaterieel en wekte zelf zijn eigen energie op. 


Waarom mislukte de Grote Sprong Voorwaarts?

Maar, dit plan van Mao mislukte. Mao stelde kwantiteit boven kwaliteit. Hij vergat dat de boeren voor hun eigen bedrijfjes een veel grotere inzet hadden dan voor de gecollectiviseerde landbouwbedrijven. Met andere woorden: er viel voor hen persoonlijk gewoon geen eer te behalen op deze manier. Ook wilde hij een veel te snelle, ondoordachte. Dit was terug te zien in drie dingen:


  1. Ten eerste werden veel boeren ingezet voor de industrie (bijvoorbeeld om ijzer te produceren) en hadden ze geen tijd meer om voedsel te produceren voor de bevolking. Dat leidde tot schaarste.
  2. Ten tweede ontstonden er slechte nieuwe landbouwmethoden, omdat er geen aandacht werd geschonken aan kwaliteit, maar alleen aan kwantiteit. Zelfs de kwaliteit van het staal was slecht door al dat overhaaste gedoe. Het leidde tot onverkoopbaarheid ervan.
  3. Ten derde werden veel landbouwproducten geëxporteerd naar het buitenland, om met de inkomsten ervan de industrialisatie te financieren. Het leidde tot nog meer voedselschaarste.


Deze drie punten laten zien dat Mao alleen maar gefocust was op zijn plan, en totaal geen oog had voor het volk, dat hij zo hard aan het werk had gezet. Kortom: de Grote Sprong Voorwaarts was een grote mislukking. Deze mislukking had ernstige gevolgen voor het Chinese volk. Door de mislukkende landbouwpolitiek ontstond er een enorme hongersnood, die heeft geleid tot dertig miljoen slachtoffers. 


Het mislukken van de Grote Sprong Voorwaarts was een persoonlijke nederlaag voor Mao Zedong, maar, typisch voor deze van zichzelf overtuigde dictator: hij erkende niet dat de uitgangspunten en uitwerking van de Grote Sprong Voorwaarts volkomen onjuist waren.


Afname van het gezag van Mao

Anderen om hem heen in de Chinese Communistische Partij zagen dat wel, en er ontstond een machtsstrijd binnen de CCP, waardoor het gezag van Mao afnam. Dit had grofweg twee grote gevolgen:


  1. Ten eerste kwam er ruimte om vanaf 1962 een pragmatisch economisch beleid te voeren. Dit beleid hield in dat er rekening gehouden werd met de dagelijkse praktijk, en dat het zich richtte op de bruikbaarheid van een beleid. Nog steeds was het belangrijkste doel dat China een sterke economie kreeg.
  2. Ten tweede ontstond er binnen de politiek meer ruimte om te denken buiten de communistische ideologie. Dit had als gevolg dat boeren weer - in beperkte mate natuurlijk - zelf land mochten bezitten. Ook mochten de boeren hun productieoverschotten weer zelf verkopen aan de Chinezen zelf, in plaats van dat ze deze moesten afstaan voor de export. 


De Sovjet-Unie zag deze twee veranderingen als ‘kapitalistische maatregelen’. Zij vonden dit een verraad van het communistisch gedachtegoed, en er ontstond een definitieve breuk tussen China en de Sovjet-Unie.


De Culturele Revolutie

Toch was het Chinese volk nog lang niet van Mao af. Door onderdrukking en met hulp van leger en politie wist hij aan de macht te blijven. Hij bedacht weer iets anders om zijn macht te continueren. In 1966 kwam hij met een nieuw plan. Deze nieuwe massacampagne heette de Culturele Revolutie. Het was een plan voor een ingrijpende hervorming van de samenleving en economie. Op massabijeenkomsten werden de doelstellingen van de Culturele Revolutie verspreid. 


Mao’s Culturele Revolutie richtte zich o.a. op vier punten:

  1. Ten eerste natuurlijk op de zuivering van de CCP, om zich van zijn meer gematigde tegenstanders te ontdoen. Zij waren immers voor een pragmatische beleid en niet voor Mao’s communistische ideologie.
  2. Ten tweede werd er een persoonscultus rond Mao gecreëerd; ook wel persoonsverheerlijking genoemd. Met andere woorden: het idealiseren en vereren van de persoon Mao. Er werden standbeelden van hem geplaatst en gigantische schilderingen van hem met heroïsche voorstellingen. Ook werden er amuletjes in omloop gebracht die je geluk zouden brengen. Hij kreeg de status van een halfgod, zou je kunnen zeggen: de man met ultieme wijsheid en macht.  
  3. Ten derde verscheen er het bekende Rode Boekje. Hierin stonden citaten van Mao, over zijn ideologie. Het was bedoeld om het Chinese volk de inspiratie te geven om zijn visie op het communisme te leren. Een vorm van indoctrinatie, die begon bij alle schoolkinderen die citaten uit het boekje uit hun hoofd moesten kunnen opzeggen. Iedereen in China kreeg dit boekje en werd verplicht om het altijd bij zich te hebben én het te lezen. In fabrieken werden de werkzaamheden enige tijd stilgelegd om het Rode Boekje te bestuderen. De ideologie van Mao wordt ook wel het maoïsme genoemd.  
  4. Ten vierde werden alle materiële en traditionele overblijfselen uit pre-communistisch China verwijderd, zodat alleen het communisme nog bestond. Een wat naïeve poging om de geschiedenis uit te wissen en het Chinese volk wijs te maken dat er niets anders bestond dat het gezegende communisme. 


De Rode Gardisten

De Culturele Revolutie leek vooral aan te slaan bij de Chinese jeugd. Mao richtte zich daarom ook tot jongeren en zette hen aan tot verzet tegen ‘oude’ instituten. Zo verzetten zij zich tegen plaatselijke leiders, intellectuelen en docenten; mensen die de ideologie van Mao niet zomaar overnamen. Dit ging niet zonder geweld, en er ontstonden zelfs knokploegen onder de Chinese jeugd. Zij werden de Rode Gardisten genoemd. Zij wilden drie dingen:


  1. Ten eerste wilden de Rode Gardisten de eeuwenoude tradities uitbannen, zodat alleen het communisme, zeg, maoïsme nog bleef bestaan.
  2. Ten tweede wilden de Rode Gardisten intellectuelen het leven zuur maken, omdat deze zelf-denkenden kritisch waren over het maoïsme.
  3. Ten derde waren de Rode Gardisten xenofoob, wat een ‘angst voor vreemden’ betekent. Met andere woorden: ze wilden buitenlanders uit China weren. 


Mensen die de regels van Mao niet naleefden, werden gestraft. Vaak bestond deze straf uit het in het openbaar vernederen, martelen of doden van hen. Of deze ongelovigen werden verbannen en naar heropvoedkampen gestuurd. 


De Rode Terreur

De Culturele Revolutie betekende in China een periode van chaos en angst. In eerste instantie werden de daden van de Rode Gardisten aangespoord door Mao. Maar de chaos die dit veroorzaakte, zorgde ervoor dat de economie verder begon te krimpen. De terreur van de Rode Gardisten, ook wel de Rode Terreur genoemd, ontwrichte de hele samenleving.


Dit was natuurlijk niet de bedoeling van Mao, maar opnieuw had hij de gevolgen van zijn ideeën niet goed ingeschat. Toen hij zag dat het totaal uit de hand aan het lopen was, schakelde hij het leger in. Dat verjoeg de Rode Gardisten naar het platteland. Hier zette het leger zich in om deze jongeren weer in het gareel te krijgen. De negatieve gevolgen van de Culturele Revolutie bleven tot diep in de jaren zeventig merkbaar. 


Ook de zuivering binnen de Communistische partij zorgde voor angst en chaos. Partijleden die een gematigde visie hadden en voorstander waren van pragmatisch beleid, werden op een zijspoor gezet. Ze kregen onbelangrijke posities, zodat ze geen invloed meer hadden in de CCP. Onder deze gematigde partijleden bevond zich ene Deng Xiaoping. Na de dood van Mao in 1976 zou hij de nieuwe leider worden van de CCP. 


Tot zover de samenvatting over de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie. Vergeet niet om ook de andere uitlegvideo’s te bekijken, zodat je straks goed voorbereid bent op het eindexamen geschiedenis!