4. Grondrechten voor iedereen en de Scheiding van de drie machten

Wat is de scheiding van de machten?

Thorbecke wilde met zijn grondwet van 1848 niet alleen het parlement meer macht geven in de wetgeving en in het kiesstelsel, maar ook wilde hij de macht van de koning of dictator op alle mogelijke gebieden verminderen. Hij verdeelde de macht over meer instellingen. Daarvoor voerde hij het principe in van de scheiding van de drie machten. Die scheiding is een belangrijk kenmerk van een democratische rechtsstaat.

1. De wetgevende macht. Deze macht ligt bij het door het volk gekozen parlement en de regering. Zij maken samen de wetten.

2. De uitvoerende macht. De uitvoerende macht ligt bij de regering: zij handhaaft de wetten. De ministeries voeren de wetten uit, bijvoorbeeld samen met de belastingdienst, de politie en het leger. Ook zijn zij verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van het land.

3. De rechterlijke macht. De regering benoemt de rechters (rechtsprekende) en officieren van justitie (aanklagers), na een voordacht van een onafhankelijke commissie van rechtsgeleerden. Dit gebeurt dus zonder invloed van de politiek. De officier van justitie heeft de taak om mensen aan te klagen voor strafbare feiten (volgens de wet). De rechter spreekt daarna recht op basis van de door het parlement aangenomen wetten. Een verdachte heeft recht op een advocaat en kan in beroep gaan tegen een uitspraak van een rechter. Hij krijgt dan een andere rechter. Een rechtszitting is meestal openbaar.

Op basis van de wet kan iedereen een aanklacht indienen tegen een ander - een persoon of instelling - als hij denkt dat hij ernstig benadeeld, opgelicht, beledigd of mishandeld is. Dit heet het civiel recht, ofwel burgerlijk recht.

Deze drie gescheiden machten moeten elkaar controleren en aanvullen.

Welke grondrechten hebben we?

In de loop van de 19e en 20e eeuw zijn er steeds meer basisrechten in de grondwet opgenomen. Je hebt klassieke grondrechten, die burgers beschermt hen tegen de overheid,

en je hebt sociale grondrechten, waarmee de overheid zijn inwoners helpt om te overleven.

Voorbeelden van klassieke grondrechten:

- Vrijheid van godsdienst: Je mag geloven wat je wilt en er een openbaar gebouw voor neerzetten.

- Vrijheid van meningsuiting: Je mag zeggen wat je wilt, zolang het niet discriminerend is of aanzet tot haat.

- Vrijheid van drukpers: Je mag schrijven, drukken en openbaar maken wat je wil, ook op internet, zolang het niet discriminerend is of aanzet tot haat. Ook mag je alleen afbeeldingen gebruiken waarvan jij de eigenaar bent.

- Vrijheid van vereniging, vergadering en betoging: Je mag een politieke partij oprichten, er openbaar mee vergaderen en ermee demonstreren.

- Vrijheid van onderwijs: Je mag een - niet openbare - school met bijzonder onderwijs oprichten, gebaseerd op een godsdienst of levensvisie.

Voorbeelden van sociale grondrechten (die in 1983 in de grondwetswijziging zijn opgenomen):

Iedereen heeft recht op:

1. Bestaanszekerheid. Hieronder vallen vijf rechten:

• Het recht op fatsoenlijk onderdak.

• Het recht opwerk (de overheid helpt zoeken naar een baan).

• Het recht op gezondheidszorg (iedereen moet zorg kunnen krijgen).

• Het recht op onderwijs (ieder kind moet naar school kunnen).

• Het recht op veiligheid.

2. Bewoonbaarheid. Er moeten maatregelen genomen worden zodat het land niet vervuild of overstroomd wordt.

3. Rechtsbijstand. Als je geen advocaat kunt betalen, dan doet de overheid dat voor een deel.